Duygu Ergün
Gilbert Badia, ‘Marksizm Sözlüğü’nün(1) “Faşizm” unsurunda, “Faşizm her vakit ekonomik ve politik bir krizin komünist yoldan çözümlenmesi seçeneğine karşı bir reaksiyon olarak ortaya çıkar,” diyor. Müellif, faşist partilerin ekonomik krizin mağduru olan kitlelerin hislerini kullanma ve yönlendirme biçimi olarak kelamlı propagandaya özel bir ehemmiyet verdiğini söylüyor. “İktidarın kontrolü altındaki medya tarafından yüceltilen ve birbirini izleyen görkemli şovlar, politik gösteriler aracılığıyla” bunu gerçekleştirmenin pekala mümkün olduğunu vurgulayan müellif şunu bilhassa belirtiyor: “Zihinlere kazınmak istenen ideoloji ise kolay, hatta çok kolay anlaşılabilecek içeriğe sahip olmalı, ‘entelektüel seviyesi ne kadar düşükse ulaşılacak kitlenin sayısı o kadar artacaktır.'”(2)
Badia’nın değerlendirmeleri, yirmi bir yıllık AK Parti iktidarının, medya metinleriyle uyguladığı tahakküm ve gücü nasıl oluşturduğu, bunun yine üretilmesi yahut sürdürülmesi için neden bir efor harcadığını anlayabilmek açısından yol gösterici. AK Parti periyodunda iktisatta, devlette, siyasal, sivil ve kamusal alanda yaşanan tüm dönüşümler eşzamanlı olarak medyada da ve hatta medya aracılığıyla gerçekleşmiştir. AK Parti’nin medyayı dört başı mamur bir formda denetim ederek yeni bir toplum inşa etme gayesi herkesin malumu. Televizyon kanallarındaki dizilerden magazin programlarına, tartışma programlarından gündüz jenerasyonuna, haber bültenlerine, gazete ve mecmualara dek çabucak her yerde çarpıtılmış bir algıyla sundukları yerlilik-millilik ismi altında topladıkları güruh, bu gayenin “takdire şayan” tarafı. Yaratılan/yaratılmak istenen bu toplumun seyirlik arşivinin ortak bir özelliği var: Âlâ karakterler “kahraman” ve “zengin”, berbatlığa teşne karakterler ise adaletsizlikle sınanıp hesabını bu dünyada görmek isteyen “yoksullar”. Tartışma ve haber programlarının, gazetelerinin ortak arşivi ise tıpkı sesleri çıkarıyor: PKK, FETÖ, terör, olmaz, yapamaz, Türkiye yüzyılı, mülteciler, istikrar, ekonomik kriz, seccade… İçeriği doldurulmayan, kolay ve kolay anlaşılır sözlerle milliyetçilik ve muhafazakârlık kanadının altında halihazırdaki “bir krizin komünist yoldan çözümlenmesi seçeneğine karşı bir reaksiyon.” Faşizmin ve partilerinin “iktidarın kontrolü altındaki medya tarafından yüceltilen politik gösteriler aracılığıyla” yapamayacağı şey yok gerçekten!
ANAAKIM ÇÖKERKEN ALTERNATİF MEDYA
Türkiye medyasının mevcut durumu yaşadığımız ekonomik ve politik krizin boyutunu anlamak, toplumsal ve kültürel çöküşün hızlandığı bu yoldaki mihenk taşlarını uygun tahlil etmek için kıymetli. Lakin, gaye ve telaffuzlarıyla belirli bir ideolojinin, belirli bir partinin ve belirli bir başkanın savunuculuğunu yapan, kerameti kendinden menkul bu medya organlarına gösterilen bir direnç de var: Alternatif medya.
Birçok araştırmacının ve total izleyicinin tenkit oklarının dışında kalan, AK Parti güdümündeki anaakım medyaya nispeten “muhalif” olarak tanımlanan bir alan burası. Pekala, medya alanını bütün olarak bir dart tahtasına benzetirsek alternatif medya olarak kabul gören kısım nerede ve tenkit oklarının ne kadarına amaç olabiliyor? Vahdet Mesut Ayan ve Emre Tansu Keten’in hazırladığı ‘Anaakım Çökerken Alternatif Medyanın Eleştirisi’ isimli kitap, bu sorunun cevabını arıyor. Anaakım medyanın temel problemlerinin alternatif medyaya ne ölçüde sirayet ettiğini ortaya çıkarmayı hedefleyen kitap, sekiz farklı müellifin makalesinden oluşuyor. Muharrirler, alternatif diye tanımlanan medyayı, genel olarak da AK Parti dışında kalan medya mecralarını kavramsal manada mercek altına alırken çıktılarını da eleştirel bir değerlendirmeye tabi tutuyor. Bu mecralardaki emek süreçlerini, mecra içindeki hiyerarşik yapıyı, mecranın kendini finanse etme biçimlerini ve bu alana dahil edebilecek yayın organlarının milliyetçi, militarist, cinsiyetçi ve ırkçı çizginin neresinde yer aldıklarını çok taraflı bir tartışma yürüterek inceliyorlar.
Anaakım Çökerken Alternatif Medyanın Eleştirisi, Derleyenler: Vahdet Mesut Ayan ve Emre Tansu Keten, 200 syf., um:ag Vakfı Yayınları, 2023.
İKTİDAR MUHALİFLİĞİNİN SONLARI: GÖÇMEN DÜŞMANLIĞI
Kitabı derleyenlerden Vahdet Mesut Ayan, “İktidar Muhalifliğinin Sonları: Göçmen Düşmanlığı” başlıklı makalesinde ulusalcı-milliyetçi çizgideki gazeteler üzerine bir çalışma yapıyor. Ayan, Hande Karacasu’nun YouTube’da yayınlanan “Sessiz İstila” isimli kısa sinema serisinden yola çıkarak AK Parti’ye muhalif üç ulusal gazetenin haber pratiklerini göçmen düşmanlığı üzerinden inceliyor. Bu gazeteleri, yeni ırkçılık kavramının sunduğu perspektifle incelerken Suriyeli göçmenlerin nasıl konumlandırıldığını, göçmenlerin medyada nasıl temsil edildiğini, göçmen düşmanlığının hangi telaffuzlarla tekrar ürettiğini de ayrıntılıca irdeliyor. Hem Türkiye’de hem de dünyada ırkçılık ve bu ideolojinin yeni biçimlerinin hâlâ uğraş edilmesi gereken bir “fenomen” olduğunu belirten Ayan, “Türkiye basın ve medya tarihi literatürü maalesef ırkçı ideolojinin kendine yer bulduğu haberler bakımından zengindir,” diyor. Çünkü, gazetelerin yayınları incelendiğinde Suriyeli göçmenlerin hatayla ilişkilendirildiği, ağır bir ekonomik maliyete neden oldukları, ekonomik krizin ve işsizliğin sebebi olarak temsil edildiği görülmektedir. Ayrıyeten gazeteler vakit zaman göçmenlerin ulusal güvenliğe ve toplumun kültürel yapısına tehdit olduğunu da hem haberlerinde hem de köşe yazılarında işlemiştir.
Ayan, medya metinlerinin ideolojik bir inşa olduğunu hatırda tutarak üç gazetenin, seslendiği kitleyi sistem içinde tutma çabasında olduğunu belirtiyor. Haberin sonuçtan fazla sürece odaklanması ve ortaya çıkan sonucun sebeplerinin de okuyucuya aktarılması gerektiğini hatırlatarak gazetecilik meslek unsurlarının yalnızca AK Parti’ye yakın medyada değil, ona muhalif olarak görülen medya mecralarında da görmezden gelindiğine dikkat çekiyor.
MESELE GÖÇMENLER DEĞİL, GÖÇMENLİK
Evet, milyonlarca insanın denetimsizce bir ülkeye gelmesi bir meseledir. Fakat asıl sorun o beşerler içindeki türlü çeşit tehlikeli yapıyı tahkik edememektir. Yani sıkıntı göçmenler değil; sebepleri, kaynakları ve sonuçlarıyla göçmenlik problemidir. Bu bağlamda haberi üretirken tercih ettiğimiz lisan; konuştuğumuz sorunun içeriğini ve tahlil ihtimallerini belirler. Ayan, bu duruma şöyle açıklık getiriyor:
“İktidar karşısı olarak kodlanan gazetelerin göçmen konusuna yaklaşımı, hükümranın inşa ettiği tahakküme dayalı toplumsal bağlantıları onaylamakta ve bu bağları ebedileştirmenin aracı olmaktadır. Bu haliyle AK Parti denetimi dışında yer alan gazeteler, hükümranın tekil siyasetlerine karşı çıkıyormuş üzere gözükse de aslında bu siyasetleri onaylamaktadır.”
‘Anaakım Çökerken Alternatif Medyanın Eleştirisi’, muktedire muhalif olan medyanın hakkını teslim ederek, lakin onu eni mevzu da eleştirerek kaleme alınmış bir kitap. Alternatif medyanın harcını sorgulayarak kendine yakın olanı kutsamaya bir reddiye. Okuru, anlayanı bol olsun.
Dipnotlar
1. Marksizm Sözlüğü, Gerard Bensussan-Georges Labica, Çeviren: Volkan Yalçıntoklu, Yordam Kitap, 2016.
2. A. Hitler, Kavgam.